"Үйдегі дыбыстарды автоматтандыру»

Ата-аналарға арналған кеңес:
"Үйдегі дыбыстарды автоматтандыру»

Мақсаты: ата-аналарды үйдегі дыбыстарды автоматтандыру принциптері мен әдістерімен таныстыру.

Кеңес беру барысы

1. Кіріспе әңгіме.
Логопедтің сабақтарына үнемі қатысып, мектеп жасына дейінгі баланың дыбыстық айтылуы логопедтің кеңсесінде (немесе дұрыс қайталауды сұрағанда) дыбыстар анық болған кезде "кеңсе сөйлеу" сипатына ие болуы мүмкін, ал еркін сөйлеуде бала сол дыбыстарды бұрмалайды. Бұл дыбысты айтуды түзету процесі "автоматтандыру" кезеңінде екенін көрсетеді. Бұл кезеңнің өту жылдамдығы жеткізілген дыбыстарды автоматтандыруға бағытталған үй тапсырмаларының жиілігіне байланысты. Ең дұрысы, күніне кем дегенде 5-15 минут автоматтандыру бойынша күнделікті сабақтар қажет.

2. Жалпы ережелер.
Дыбысты автоматтандыру-оны буындарға, сөздерге, сөйлемдерге, үйлесімді сөйлеуге енгізу. Физиологиялық тұрғыдан алғанда, дыбысты автоматтандыру кезеңі әр түрлі сөйлеу материалында шартты-рефлекторлық сөйлеу-мотор байланыстарын бекіту болып табылады. Берілген дыбыс әлі де өте нәзік, арматурасыз шартты рефлекторлық байланыс тез бұзылуы мүмкін.
Берілген дыбысты автоматтандыруға бала оны оқшауланған түрде дұрыс және анық ұзақ немесе бірнеше рет қайталаған кезде, яғни логопед мұғалім бұл дыбысты балаға "қойған"кезде ғана өтуге болады. Ешбір жағдайда дыбыстар мен сөздерге әлі анық айтылмаған дыбыс енгізілмеуі керек, өйткені бұл тек дұрыс емес дағдыларды шоғырландыруға әкеледі және айтылымды жақсартуға мүмкіндік бермейді.
Дыбысты автоматтандыру қарапайымнан күрделіге, қарапайымнан күрделіге дейінгі принцип бойынша жүзеге асырылады және қатаң ретпен жүзеге асырылады:
* буындардағы дыбысты автоматтандыру (Тікелей, кері, дауыссыз дыбыстардың тіркесімімен);
* сөздердегі дыбысты автоматтандыру (сөздің басында, ортасында, соңында);
* сөйлемдердегі дыбысты автоматтандыру;
* таза тілдердегі, жаңылтпаштар мен өлеңдердегі дыбысты автоматтандыру;
* қысқа, содан кейін ұзақ әңгімелерде дыбысты автоматтандыру;
* ауызекі сөйлеудегі дыбысты автоматтандыру.
Жаңа материалға тек алдыңғы материал игерілген жағдайда ғана өтуге болады.

3. Сөйлеудегі дыбыстарды автоматтандырудың кезеңдері мен әдістері.
Буындағы дыбысты автоматтандыру.
Буын-бұл сөзбен салыстырғанда қарапайым сөйлеу бірлігі. Сонымен қатар, буындар мағынасыз, осыған байланысты балада сөздердің айтылуының стереотиптері жоқ, бұл оларды автоматтандыруды жеңілдетеді.
Дыбыстарды автоматтандыру тікелей ашық буындардан басталады, содан кейін кері және жабық буындарда жалғасады. Кейінірек дауыссыз дыбыстардың буындары бар дыбыстардың айтылуы жасалады.
Мысалы, [С] дыбысын слогдарда автоматтандыру кезінде біз бекітілген дауыссыз дыбысты [А], [ы], [о], [у] дауысты дыбыстармен, алдымен тікелей слогдарда: са, Са, со, су, содан кейін кері буындарда: ас, ыс, ос, үс, одан әрі дыбыс дауысты дыбыстардың арасында болатын буындарға қосамыз: аса, аса, асо, асу, ыса, және, ақырында, дауыссыз дыбыстардың түйісуі бар буындарға (балада бұзылмаған дауыссыз дыбыстар алынады): жүз, жүз, спа, СМА, сны, СҚО.
Сөздердегі дыбыстарды автоматтандыру.
Сөздерді автоматтандыру алдымен буындарға (sa – Garden) сүйене отырып жүзеге асырылады. Бастапқы кезеңдерде бұл дыбыс сөздің басында, содан кейін дыбыс сөздің соңында және ортасында болатын сөздердің айтылуы бекітіледі.
Дыбысты автоматтандыру үшін шағылысқан қайталау, суреттегі сөздерді өздігінен атау, сөздерді оқу әдістері қолданылады.
Баланы осы дыбысы бар сөздерді іздеуге бағыттайтын тапсырмалар пайдалы (осы дыбысы бар сөздерді ойлап табу).
Шығармашылық жаттығуларды, ойындарды енгізуге тырысыңыз, жеке сөздерді айтудан бастап олармен фразалар мен қысқа сөздерді құруға көшіңіз.
Дыбысты сөзбен автоматтандыру-бұл ұзақ жүйелі жаттығуды қажет ететін жаңа дағдыларды дамыту. Сондықтан, сөздегі дыбыстың әр позициясы үшін – басында, ортасында, соңында-20-30 суретті таңдаңыз (сіз өзіңізді сызбалық түрде тарта аласыз). Бір сабақта 10-16 сөз беріледі, олардың әрқайсысы автоматтандырылған дыбыс шығарумен 4-5 рет айтылады (ол ұзақ және шамадан тыс айтылады).
Бұл кезеңде дыбыстық талдау мен синтездің күрделі формалары, сөздегі дыбысты бөлу, басқа дыбыстарға қатысты оның орнын анықтау қабілетін қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізіледі (қандай дыбыстан кейін, қай дыбыстың алдында). Бұл жұмыс автоматтандыру процесінің тиімділігіне ықпал етеді. Сөздің дыбыстық құрылымын нақты және тез анықтай білу автоматтандыру кезеңінің дұрыс және жылдам өтуі үшін қажет.
Сөйлемдердегі дыбысты автоматтандыру.
Сөйлемдердегі дыбысты автоматтандыру сол ретпен өңделген сөздер негізінде жүзеге асырылады. Бастапқыда дыбыстың қалыпты қосылуы бар сөйлемдер ұсынылады, болашақта автоматтандыру осы дыбыспен қаныққан сөйлеу материалында жүзеге асырылады (сөйлемнің әр сөзінде автоматтандырылған дыбыс бар).
Таза тілдердегі, тілдер мен өлеңдердегі дыбысты автоматтандыру.
Балаларға таза тілді, тілдің бұрылыстары мен өлеңдерін қайталау немесе жаттау ұсынылады.

4. Үйде жеткізілген дыбыстарды автоматтандыруға арналған ойындар.
Балаңызбен ойнауды үйреніңіз, ол үшін кез-келген сәтті қолданыңыз.
Жұмыс дыбыспен, оның ден қою актілерімен, өзіндік сөйлеу - бұл әзірлеу, жаңа күрделі физикалық, аффективті, эмоционалды. Кез-келген шеберлік сияқты, ол күш-жігерді, уақытты және сабақтарда, соның ішінде үй тапсырмаларын орындау кезінде белгілі бір жүйені қажет етеді.
Мен сізге сөздегі дыбысты автоматтандыру кезеңінен бастап қолдануға болатын бірнеше қызықты ойындарды ұсынамын.
"Жұмбақтар»
Бұл ойын үшін сізге қажет: 6-7 сурет немесе ойыншықтар, олардың атауында бекітілген дыбыс жасырылады. Баламен бірге оларды атаңыз, дауыспен қажетті дыбысты таңдаңыз. Содан кейін олардың кез-келгенін сипаттаңыз, бала не туралы екенін біліп, қажетті суретті немесе ойыншықты атауы керек. Ойынды бірнеше рет қайталаңыз. Енді балаға көшбасшы рөлін ұсыныңыз. Сіздің ықтимал қателіктеріңіз баланың ойынға деген қызығушылығын арттырады.
"Не болмады?»
Сіз бірдей суреттерді немесе ойыншықтарды пайдалана аласыз. Балаңызға суреттерді тағы бір рет мұқият қарап, оларды атаңыз, есте сақтаңыз және көзіңізді жабыңыз. Осы уақытта бір немесе екі суретті алып тастаңыз. Бала көзін ашып, не болмағанын айтуы керек. Баламен рөлдерді өзгерту арқылы ойынды бірнеше рет қайталаңыз.
"Не өзгерді?»
Бұл алдыңғы ойынның нұсқаларының бірі. Сіз суреттерді орындарға өзгерте аласыз, оларды алып тастай аласыз, суреттерді кері жағына аударып, жаңаларын қоса аласыз. Бала барлық өзгерістер туралы айтуы керек.
"Артық не?»
Суреттерді әртүрлі белгілер бойынша топтастыруға болатындай етіп таңдаңыз (сіз лотодағы суреттерді олардың атауында қажетті дыбысы бар суреттерді таңдап пайдалана аласыз). Балаңыздан артық затты тауып, атауын сұраңыз және өз таңдауын түсіндіріңіз.
Суреттерді топтарға әр түрлі жолмен біріктіруге болады. Мысалы, сілеусін-сиыр-қарға-жираф-зымыран. Осы сериядан сіз "зымыранды" - тірі емес, содан кейін "қарға" - құс, содан кейін "сиыр" - үй жануарларын алып тастай аласыз. Қалған екі сурет (жираф пен сілеусін) баланы бір-бірімен салыстырып, олардың қалай ұқсас және қалай ерекшеленетінін айтуға шақырыңыз.ұқсас екі заттың ерекшеліктерін табуға және егжей-тегжейлі сипаттауға тырысыңыз.
"Біздің айналамыздағы сөздер»
Балаңыздан айналаны мұқият қарап, қажетті дыбыс жасырылған барлық заттарды атаңыз. Сөздерді кезекпен атаңыз, кейде қателесуді ұмытпаңыз және балаңызға қателіктеріңізді байқап, оны түзетуге мүмкіндік беріңіз.
Содан кейін ойынды қиындатыңыз - белгілі бір тақырып бойынша бекітілген дыбысы бар сөздерді есте сақтаңыз: "[p] дыбысы бар жануарларды атаңыз" (зебра, мүйізтұмсық, жолбарыс, пантера, кенгуру, жираф) немесе "қысқы "сөзді [c] дыбысымен атаңыз" (қар, снеговик, Ақшақар, булфинч, Қарлығаш, суық, шана).
Сіз бұл ойынды кез-келген жерде кез-келген бос минутты қолдана отырып ойнай аласыз: Балабақшаға барар жолда, көлікте, кезекте. Үйде бұл ойынды доппен ойнауға болады.
Бірте-бірте, өзі байқамай, бала бекітілген дыбысты тек жеке сөздермен ғана емес, фразалармен де дұрыс айта бастайды. Сөйлемде қажетті дыбыспен мүмкіндігінше көп сөздер болуы керек. Баланың өзі алдымен сіздің көмегіңізбен, содан кейін онсыз сөз тіркестерін ойлап тапса жақсы. Егер сіз қысқа, көңілді өлеңдер алсаңыз, одан да жақсы. Олар оңай запоминаются, бала қуана әңгімелейді олардың барлығына - жақындарына.
Бала үшін ең пайдалысы - бірлескен іс-шараларға деген шынайы қызығушылық, оның жетістіктері үшін қуаныш. Сабақтар Балаға қуаныш әкелсін-нәтиже көбіне осыған байланысты.