Отбасылық қарым-қатынастың баланың сөйлеуін дамытуға әсері

Отбасылық қарым-қатынастың баланың сөйлеуін дамытуға әсері

Мектепке дейінгі жас, басқалар сияқты, ересек адамға қатты тәуелділікпен сипатталады. Бала жақын ересектермен (анасы, әкесі, әжесі және басқалары) өмірінің алғашқы кезеңдерінде кездеседі және олардан және олар арқылы сыртқы әлеммен танысады, адамның сөйлеуін алғаш рет естиді, өз іс-әрекетінің нысандары мен құралдарын игере бастайды және болашақта адами қатынастардың күрделі жүйесін түсінеді.

Ата-аналар баланың тілінің дамуына үлкен әсер етуі мүмкін. Балалар өз сөздерін айналасында еститін сөйлеуге сәйкес жасайды.

Пікірі бойынша, В. Мухин атындағы еліктеп, ата-аналарына және жақындарына (идентифицируясь олармен), бала бессознательно перенимает стилі, қарым-қатынас, ол айналады оның заттай. Сөйлеу мәдениеті бар отбасы балада бірдей қарым-қатынас түрін қалыптастырады. Сөйлеу мәдениеті мен эмоционалды көріністер тұрғысынан тәртіпсіз отбасы баласында қарым-қатынастағы кемшіліктерінің әсерін алады.

Қазіргі отбасының жағдайы немен сипатталады?

Әлеуметтанушылар, мұғалімдер, психологтар (и. в. Бестужев-Лада, а. в. Мудрик, и. с. Кон, Т. А. Маркова және т. б.) қазіргі заманғы отбасылар өте алуан түрлі, бірақ сонымен бірге келесі жалпы тенденциялар ерекшеленеді:

- отбасы құрылымы өзгереді. Көбінесе отбасы екі ұрпақтан тұрады – ата-аналар мен балалар. Толық емес отбасылар саны өсуде (ата-аналардың бірі жоқ), Бір баласы бар отбасылар саны. Ата-әжелер, әдетте, бөлек тұрады, бұл ата-аналарға алдыңғы буынның тәжірибесін қолдануға мүмкіндік бермейді;

- отбасындағы қарым-қатынас, отбасылық рөлдер өзгереді. Әкесі қазіргі отбасының экономикалық басшысы болуды тоқтатады. Алдыңғы орынға анасы шығады. Ата-ана билігі емес, ата-ана тұлғасының беделі маңызды болады;

- Отбасы тәрбие функциясын жүзеге асыруда қиындықтарға тап болады. Педагогикалық тұрғыдан дәрменсіз отбасылар тобы ерекшеленеді. [13]

Мұнда бірінші кезекте қарым-қатынас тапшылығы (қарым-қатынастың сандық жағы) болуы керек. Ата-аналар, көбінесе өздері білімді, мәдениетті, дамыған, баласымен қарым-қатынас уақытын азайтады.

Психологиялық әдебиеттерде анасы жұмысқа кетіп, баланы күні бойы үйде жалғыз өзі құлыптаған жағдай сипатталған. Басқа жағдайда бала саңырау әжесінің қамқорлығында қалды. Үшіншісінде-бала көршісіне "лақтырылды", ол негізінен оны дұрыс тамақтандыру және оның қолынан инені уақытында алып кету туралы қамқорлық жасады, бірақ қайшы, содан кейін басқа да қауіпті зат. Бірақ ересектер қарым-қатынастың жетіспеушілігін тудыратын, "бизнестен" басқа (тамақтандыру, киім ауыстыру, ұйықтау және т. б.) баламен барлық байланыстардан жалтарған жағдайлар әсіресе тітіркендіргіш болып табылады. д.), өйткені олар мұндай байланыстарға қызығушылық танытпайды.

Мұндай жағдайларда олар әрдайым баламен айналыспауға және оны өздеріне қамтамасыз етуге көптеген себептер бар-жұмыстан кейінгі шаршау, демалу қажеттілігі, үй жұмыстарының барлық түрлері және т.б. әдетте олар өздерін тез арада сендіре алады, бұл себептер балаға уақыт бөлуге мүмкіндік бермейді, ең қиын минимумнан басқа. Бұл себептердің өздері өте нақты: бәрі қиын күннен кейін, дүкендердегі кезектерден кейін, тазалаудан, жуудан және басқа да үй жұмыстарынан кейін шаршайды. Дегенмен, баламен қарым-қатынас барлық істер жасалғанға дейін кешіктірілмейтінін түсіну керек. Сондықтан ол үшін күн сайын уақыт қалмауы мүмкін. К. в. Бардин "егер сіздің балаңыз болса, онда онымен қарым-қатынас отбасылық міндеттер шеңберіндегі алғашқы орындардың біріне қойылуы керек"деп санайды.

Балалар үшін екінші қолайсыз сәт, олардың жалпы дамуына да, әсіресе сөйлеудің дамуына да қатты әсер етеді, отбасындағы жанжал, әсіресе егер олар ата-аналардың алкоголизмімен ауырса. Тұрақты қорқыныш, депрессия, қозу жағдайы баланың бүкіл өмірін осындай отбасында өткізеді. Мұндай баланың өмірі маринадталған аңға ұқсайды. Оның әлі нәзік психикасы жай жарақат алды. Берсеңіз, дамытушылық әсері ата-аналар бұл жерде айтуға тура келеді. Сонымен қатар, көп жағдайда ол басым фактор ретінде әрекет етеді.

Баланың сөйлеуінің жалпы дамуына қатты әсер ететін келесі мәселе-қарым-қатынастың жеткіліксіздігі (қарым-қатынастың сапалы жағы). Қарым-қатынас ұзақ уақытқа созылуы мүмкін, сондықтан бұл жерде жетіспеушілік туралы айтудың қажеті жоқ сияқты, сонымен бірге шектен тыс таусылған. Интеллектуалды немесе эмоционалды түрде таусылған. Немесе жиі екеуінде де.

Интеллектуалды қарым-қатынастың сарқылуы, әдетте, отбасының зияткерлік өмірінің төмен деңгейінің табиғи салдары болып табылады. Қарым-қатынас сапасы ата-аналардың біліміне тікелей байланысты. "Аз білімді "және" білімді", балаларымен әртүрлі тілдерде сөйлеседі. Біріншіден, сөйлеу нашар, сөйлемдер құрғақ, грамматикалық тұрғыдан әрдайым дұрыс емес, қазіргі шақ формалары басым. Оның көмегімен күрделі сезімдерді, ойларды жеткізу, балаға құбылыстар мен әрекеттердің себептерін түсіндіру қиын. Бұл шектеулі коды бар сөйлеу деп аталады. Ана неғұрлым білімді болса, соғұрлым ол әр түрлі уақытта күрделі тілдік құрылымдарды, жалпы сөйлемдерді қолданады. Бұл күрделі кодпен сөйлеу. Осындай анасы болса, оған керек утихомирить ребенка кедергі келтіретін, телефон сұхбатына, айтады: "Помолчи, сізге минут. Мен телефонмен Сөйлесуім керек". Ал шектеулі коды бар тілде: "Замолчи!»

Сонымен қатар, егер үйде кітаптар болмаса, егер бала отбасы мүшелерінің кез-келгенін оқымаса, егер онымен бірге ересектер оқыған нәрселерімен алмаспаса, егер олардың мүдделері заттарды алу және көршілерге "сүйектерді" жуумен шектелсе, онда жеті жалпы зияткерлік деңгей төмен, сондықтан баламен интеллектуалды толық қарым - қатынасты күту қиын.

Мектепке келген қалыпты баланың сөздік қоры әдетте 4-5 мың сөзден тұрады. Бірақ анасы баламен қарым-қатынас жасайтын отбасылар екі-үш жүз сөзден тұрады. Сөздік қордың кедейлігінен басқа, мұнда сапалы кедейлік те бар: бала өзінің дамыған құрдастары іс жүзінде жақсы білетін сөздің көптеген мүмкіндіктерін білмейді - сөзді тура және бейнелі мағынада қолдану, сөздің эмоционалды бояуы және т. б.

Эмоционалды кемшілік қарым-қатынастың интеллектуалды жетілмегендігімен тығыз байланысты. Тағы да, бұл, әдетте, отбасының эмоционалды өмірінің нашарлауының салдары. Мұндай отбасында балалар ештеңеге таңданбайды, ештеңеге таңданбайды, өйткені мұндай таңдану сезімі ересектерге жат. Олар басқа адамның сөздерінде юморды сезіне алмайды, күлкілі ережелерді түсінбейді, әзіл айтылған сөздерді сөзбе-сөз қабылдайды. Бұл балалар сирек күледі-өйткені олар үйреншікті емес және олардың күлкілі жағын қалай көруді білмейді. Айтпақшы, бұл бір қарағанда көрінуі мүмкін сияқты зиянсыз емес. Күлкі, В. А. Сухомлинский дұрыс атап өткендей, таным арналарының бірі, адамның алдында оның алуан түрлілігінде әлем ашылатын көзқарастардың бірі. Егер бұл арна жабық болса, ой толығымен дамымайды.

Сонымен қатар, өмірдің алғашқы жылдарынан бастап көптеген балалардың өміріне компьютер мен теледидар кіреді. Үй экраны әженің ертегілерін, ананың бесік жырын, әкесімен сөйлесуді көбірек алмастырады. ЮНЕСКО мәліметтері бойынша, 3-5 жастағы қазіргі балалардың 93%-ы аптасына 28 сағат, яғни күніне шамамен 4 сағат экранға қарайды, бұл ересектермен қарым-қатынас жасау уақытынан әлдеқайда көп. Алайда, бұл "қауіпсіз" әрекет елеулі қауіп-қатерге толы. Олардың бірі-сөйлеуді дамытудағы артта қалу. Соңғы жылдары ата – аналар да, мұғалімдер де сөйлеуді дамытудың кешігуіне шағымданады-балалар кейінірек сөйлей бастайды, аз және нашар сөйлейді, олардың сөйлеуі нашар және қарабайыр. Балабақшаның әр тобына арнайы сөйлеу терапиясы қажет. Мұндай көрініс Біздің елімізде ғана емес, бүкіл әлемде байқалады. Арнайы зерттеулер көрсеткендей, қазіргі уақытта 4 жастағы балалардың 25% - ы сөйлеу дамуының бұзылуынан зардап шегеді. 70-жылдардың ортасында сөйлеу тапшылығы сол жастағы балалардың тек 4% - ында байқалды. Соңғы 20 жыл ішінде сөйлеу қабілетінің бұзылуы 6 еседен астам өсті!

Бұл отбасылық қарым-қатынастың балалардың сөйлеу деңгейіне әсер етуінің негізгі қолайсыз факторлары: қарым-қатынастың жетіспеушілігі, отбасындағы жанжал, ата-аналардың алкоголизмі, отбасының зияткерлік және эмоционалды өмірінің жетіспеушілігіне байланысты қарым-қатынастың төмендігі, теледидарды шексіз қарау.

Жақсы сөйлеу-балалардың жан-жақты толыққанды дамуының маңызды шарты. Баланың сөйлеуі неғұрлым бай және дұрыс болса, оның ойларын айту оңайырақ, айналадағы шындықты білудегі мүмкіндіктері неғұрлым кең, құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынасы неғұрлым мазмұнды және толыққанды болса, оның психикалық дамуы соғұрлым белсенді болады. Сондықтан балалардың сөйлеуін уақтылы қалыптастыруға, оның тазалығы мен дұрыстығына қамқорлық жасау, осы тілдің жалпы қабылданған нормаларынан кез-келген ауытқу қарастырылатын әртүрлі бұзушылықтардың алдын алу және түзету өте маңызды.

Коммуникативті қабілеттердің дамуы отбасында, ата-аналармен, бауырлармен, ата-әжелермен күнделікті қарым-қатынаста басталады. Отбасындағы қарым-қатынас сипатының баланың даму психологиясына және сөйлеу дағдыларын дамытуға әсері зор. Бұл жағдайда негізгі міндет – балаға қарым-қатынас жасауды үйренуге көмектесу, оның қалауын, білімі мен қабілетін қалыптастыру.